زیرزمینی، همراه با پیشرفتهای فنی صنعت تونلسازی در امر حفر سریع فضـاها، ایـن گزینـه زیرزمینـی را بـه
صورتی بسیار جذاب درآورده است. از طرف دیگرفضاهای زیرزمینی به علت اینکه درمحیطی با عدم قطعیت بـالا
هستند، ریسکهای بالایی را نیز به دنبال دارند.هر فعالیت زیرزمینی احتیـاج بـه سـرمایه گـذاری بـالا و برنامـه
زمانبندی صحیح دارد، که نادیده گرفتن ریسکهای رودرروی پروژه منجر به افـزایش بـی رویـه هزینـه و زمـان
میشود، و ادامه پروژه را با مشکل مواجه میکند. یک پروژه در هر مرحلـه از طراحـی، سـاخت و اجـرا بـا انـواع
مختلف ریسکها روبرو است، که باید به موقع شناساییشده و کنترل شود. مدیریت ریسک یکی از ابزاری اسـت
که درست به موقع برای نجات زندگی کارکنان و موفقیت پروژه، ممکن و در دسترس است.
پیشینه مدیریت ریسک به دهه 1960 بازمیگردد که اولین بار در صنعت بیمه به کار گرفته شد. در دهه 1980
مدیریت کیفیت جهت بهبود کیفیت فرایندهای تجاری پذیرفته شد. در سال 1990 یک سیستم مدیریت ریسک
جامع در کانادا تدوین شد و متعاقب آن در سال 1995 در اسـترالیا و نیوزیلنـد نیـز سیسـتم مـدیریت ریسـک
استاندارد تدوین شد. امروزه تقریباً در تمام سازمان های متوسط تـا بـزرگ اسـتفاده ا ز سیسـتم جـامع مـدیریت
ریسک متداول شده است. قبل از شروع مدیریت ریسک در پروژه ریسکهای مختلفی که پروژه بـا آنهـا درگیـر
است، معرفی شده و با توجه به شدت و میزان تأثیر آنها بر روی پیشروی پروژه و پایداری سازه مورد نظر، حـوزه
مدیریت آنها مشخص میشود.از جمله مهمتـرین فضـاهای زیرزمینـی تونـل هـا هسـتند، در ایـن سـمینار انـواع
طبقهبندیهای ریسکها در سازه های زیرزمینی با تأکید بر تونلها، مورد بررسی قـرار گرفتـه و در نهایـت یـک
طبقهبندی کلی که در برگیرنده همه موارد بررسی شده باشد، ارائه شده است.
کلیدواژهها : مدیریت ریسک، فضاهای زیرزمینی، تونل، ارزیابی ریسک، شناسایی ریسک
2
مقدمه
کارها و پیشگوییهای انجام شده در مورد مناسب و مطلوب بودن فضاهای زیرزمینی، همراه با پیشرفتهای فنی
صنعت تونلسازی در امر حفر سریع فضاها، این گزینه زیرزمینی را به صورتی بسیار جذاب درآورده است. از طرف
دیگرفضاهای زیرزمینی به علت اینکه درمحیطی با عدم قطعیت بالا هستند، ریسکهای بالایی را نیز به دنبال دارند، از
جمله دلایل ریسکهای بالا در سازه های زیرزمینی می توان به ناشناخته بودن زمین، وجود آبهای زیرزمینی، محدود
بودن فضای در دسترس، سنگینوزن بودن فعالیتهای حملونقل، تاریک بودن فضای کاری، محدود بودن هوای تازه
وغیره اشارهکرد.
بیشترین حوادث و رخدادها، اغلب با عدم قطعیت همراه است، بنابراین پیشرفت سیستمهای آنالیز ریسک و
جلوگیری از وقوع حوادث امری ضروری است. توجه بسیار زیادی برای به حداقل رساندن توزیع خسارات درگیر و
عوامل ایجادکننده آنها در سازه های زیرزمینی وجود دارد. در نتیجه تعداد گزارشات درخصوص حوادث در تونلها و
دیگر سازه های زیرزمینی نسبتاً کاهش یافته است. جنبههای ایمنی کلی در سازه های زیرزمینی، بویژه انواع
مختلف حوادث و نتایج آنها، در این سمینار مورد بررسی قرار گرفتهاست. عوامل اصلی حوادث و خرابیها شرح داده

شده و دستهبندی شدهاند. این عوامل شامل مطالعات ژئوتکنیکی ناکافی، خطا در مراحل طراحی و محاسبات با

استفاده از روش های عددی، خطا در طول ساخت و در طول بهره برداری سازه های زیرزمینی، حوادث و رویدادها در
پروژه های زیرزمینی در تونلهای ترابری و در سیستمهای زیرزمینی شهری ذکر شدهاست.
مطالعه حوادث و خسارات در سازه های زیرزمینی ابزاری بسیار مهم برای درك پدیده های ناپایدار و
مکانیسمهایی است که در ساخت سازه ها با آنها روبرو میشویم. در نتیجه این مطالعات امکان انتخاب مناسبترین
روش ساخت را برای پروژه های بعدی فراهم میآورد[1].
تعداد حوادث و رویدادها در چندسال پیش بنا به دلایلی بطور قابلملاحظهای افزایش یافتهاست، که اساساً
مرتبط با رشد ساخت تونلها و این واقعیت که ریسکهای وابسته از ابتدا شناخته نشده و کنترل نشدهاند و بعضی
مواقع با اطمینان بیش از حد روی روش های ساخت همراه هستند، میباشد. از آنجائیکه بسیاری ازحوادث یا
رویدادها گزارش نمیشوند، تعیین آمار کافی درباره عوامل اصلی وقوع این اتفاقات ممکن نیست. بنابراین فقط امکان
ارائه یک توصیف از وقایع رخداده و خلاصهای از عوامل اصلی حوادث یا رویدادهای اتفاقافتاده در کارهای زیرزمینی
ممکن است[1].